Η βαλίτσα των εθίμων

Κρατώντας βαλίτσες φτιαγμένες 

με μεράκι ,φαντασία 

και διάθεση δημιουργίας, 

ταξιδέψαμε σε διάφορα μέρη στην Ελλάδα ανακαλύπτοντας και ζωντανεύοντας 

έθιμα, συνήθειες,τραγούδια, 

ιστορίες και μυρωδιές 

των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Οι εικαστικές απεικονίσεις των εθίμων

Στο πρώτο μας ταξίδι γνωρίσαμε

το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου 

που το έφεραν στην χώρα μας οι Βαυαροί 

και στην Ελλάδα για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα Ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο 

τον Δεκέμβριο του 1833.

Ύστερα το έθιμο αυτό συνεχίστηκε 

και στα Ανάκτορα των Αθηνών. 

Oι κάτοικοι του Ναυπλίου και εν συνεχεία 

οι Αθηναίοι έκαναν ουρές για να το θαυμάσουν.

Από τον Πειραιά 

και ανήμερα του Άι Νικόλα

ταξιδέψαμε με καράβι 

έχοντας ως προορισμό τη Χίο

για να ακούσουμε και να μάθουμε 

τα κάλαντα Χίου.

 Περιηγηθήκαμε αυτό το όμορφο νησί

βλέποντας ένα αφιέρωμα στη Χίο 

κι από τότε πολύ την αγαπήσαμε!

Στο τρίτο μας ταξίδι φτάσαμε στη Δράμα αναζητώντας 

το φοβερό Μανδρακούλο 

και την εξίσου τρομερή παρέα του.

(μιλώντας παράλληλα και για την διαφορετικότητα) 

Εδώ πραγματικά,

γλεντήσαμε με την ψυχή μας!

Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας: Τα παιδιά της τρέλας-Αγέλαστη Πολιτεία

Μεταμφιεσμένοι κι εμείς

παίξαμε το παιχνίδι με το τσουβάλι

( όπως το Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό)

Τα παιδιά σχηματίζουν όλα μαζί ένα κύκλο και κάθονται κάτω σταυροπόδι.
Ένας καλικάντζαρος στέκεται έξω από τον κύκλο 

και κρατάει ένα τσουβάλι. Ο καλικάντζαρος γυρίζει γύρω γύρω από τον κύκλο τραγουδώντας:

Γιούργα,γιούργα,πίτες και κουλούρια! Γιούργα,γιούργα φέρτε μας όλα τα λουκούμια!

Καθώς ο καλικάντζαρος τραγουδάει και τρέχει γύρω από τον κύκλο, πετάει κρυφά το τσουβάλι πίσω από ένα άλλο καλικάντζαρο και συνεχίζει μέχρι να καταλάβουν τα υπόλοιπα ότι δεν το κρατάει πια. 

Τότε όλα τα παιδιά ψάχνουν με τα χέρια πίσω τους να δουν μήπως έχουν το τσουβάλι. Ο καλικάντζαρος που έχει πια στα χέρια του το τσουβάλι σηκώνεται 
και κυνηγάει τον άλλο καλικάντζαρο. 
Αν τον πιάσει, κάθεται ξανά στη θέση του. 

Αν δεν τον πιάσει

 συνεχίζει το παιχνίδι όπως ο προηγούμενος.

Και το τσουβάλι έκρυβε πόσες πολλές λιχουδιές!

Διαβάσαμε κια μιά όμορφη ιστορία

Οι καλικάντζαροι και ο Παυλάκης

Φύλλο εργασίας

( τα χαρακτηριστικά ειπώθηκαν από τα παιδιά, 

παρατηρώντας την εικόνα)

Χιλιοτραγουδήσαμε 

και το αγαπημένο καλικαντζαράκι

από το βιβλίο 

"με νότες ...και με γράμματα"

 σε στίχους και εικονογράφηση 

της Φίλιας Δενδρινού 

και σε μουσική-ενορχήστρωση 

του Πλάτωνα Ανδριτσάκη.

Στο τέταρτο ταξίδι μας και με προορισμό τη Νιγρίτα

γνωρίσαμε το έθιμο του χριστόξυλου.

Στα χωριά της βόρειας Ελλάδας, την παραμονή των Χριστουγέννων ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο και γερό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό είναι το Χριστόξυλο. Η νοικοκυρά έχει ήδη φροντίσει να καθαρίσει το σπίτι και ιδιαίτερα το τζάκι με μεγάλη προσοχή, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζει ακόμη και την καπνοδόχο του σπιτιού, ώστε να μην μπορέσουν να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως αναφέρεται στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια.Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και μπαίνει στην εστία το Χριστόξυλο. Σύμφωνα με τις παραδόσεις του λαού, καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός 
στη φάτνη Του. Κάθε οικογένεια, προσπαθεί να διατηρήσει αυτή τη φωτιά αναμμένη για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών, από τα Χριστούγεννα, μέχρι τα Φώτα.

Νότια ταξιδέψαμε, φτάνοντας στην Κρήτη για να γνωρίσουμε το έθιμο του χριστόψωμου. Μακρύ ταξίδι πραγματικά, άξιζε όμως τον κόπο.

Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. 

Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: 

 "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, 

το προζύμι για να γένει."

Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη 

και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.

Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας πολλές ευχές.

 Για τα χριστόψωμα χρησιμοποιήσαμε ζύμη από αλάτι και νερό.

Επιστρέψαμε στη βάση μας για να 

φτιάξουμε το το γλύκισμα - σύμβολο 

της Πρωτοχρονιάς

που είναι η βασιλόπιτα και συνδέεται με την 

γιορτή του Αγίου Βασιλείου, 

από τον οποίο πήρε το όνομά της.

Κάλαντα Χριστουγέννων Ηπείρου

Ελάτε εδώ γειτόνισσες
Και εσείς γειτονοπούλες,
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
Ελάτε όλες σας εδώ.

Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, 

την Παραμονή των Χριστουγέννων, 

πολύ νωρίς το πρωί, 

οι νοικοκυρές στα χωριά της Ηπείρου, 

συνήθιζαν να φτιάχνουν τις τηγανίτες στην πλάκα,

 οι οποίες ήταν μελωμένες με ζαχαρόνερο (ή μέλι), καρύδια και κανέλα και αποτελούσαν 

ένα τοπικό γλύκισμα της περιοχής.

Τώρα πια φτιάχνουμε 

τις γνωστές δίπλες ή μαφίσια.

Και πόσο ευχάριστα μας εξέπληξε

η κ. Βάσω, η μητέρα της κας Αθηνάς, 

(η συναδέλφισσα της παράλληλης στήριξης)

στέλνοντας μας, (από την Κοζάνη παρακαλώ),

μια γεμάτη πιατέλα

μοσχομυριστές και τραγανές δίπλες, 

αφού εμείς, μην έχοντας χρόνο στη διάθεσή μας,

δεν καταφέραμε να περάσουμε από εκεί.

Πολύ την ευχαριστούμε

για μια ακόμη φορά

για την τόσο ευγενική χειρονομία

και γευστική εμπειρία που μας προσέφερε!

Φύλλο πορείας

Αυτό το μαγικό ταξίδι μας προσέφερε 

χαρά, γνώση, ευλογία. 

Και φεύγοντας για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές , το κάθε παιδί

κρατούσε τη δική του βαλίτσα, 

γεμάτη από τις απεικονίσεις εθίμων, 

 μαζί με το ημερολόγιο για τη νέα χρονιά.

Όλοι μαζί ανακαλύψαμε 

ότι όπως και αν γιορτάζονται , 

τα Χριστούγεννα είναι αγάπη...και πάλι αγάπη!

Και μια ευκαιρία να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, να ανταλλάξουν ευχές και να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους.